Zalew Kamieński ("Zielona Arka", maj 2004)

Zalew Kamieński

Na końcu prawego ramienia ujścia Odry – Dziwny, leży rozległy obszar wodny z licznymi wyspami, zatokami i zakolami. To Zalew Kamieński. Cicha, jakby zapomniana okolica, ze spokojnymi wodami i sunącymi po nich smętnie kutrami rybaków. Ciepłym, pogodnym wieczorem, kuracjusze i turyści wychodzą na molo w Kamieniu Pomorskim by wśród pokrzykiwania mew upajać się widokiem pięknie zachodzącego słońca.

            Krajobrazy Zalewu Kamieńskiego i okolic są doprawdy urzekające. W wielu miejscach jego błękitną taflę wody można obserwować z naturalnych wzniesień terenu. Linia brzegowa jest niezwykle długa, bo wraz z Zatoką Cichą i Jeziorem Wrzosowskim wynosi prawie 70 km. Sama Wyspa Chrząszczewska ma około 9 km² i jest jedną z największych polskich wysp. Szczególnym miejscem jest północny brzeg tej wyspy - z wysokim klifem i niezwykłą, kamienistą plażą. To tutaj leży olbrzymi głaz narzutowy, zwany „Królewskim Głazem”, przepięknie wkomponowany w naturalny, otwarty krajobraz. Na klifie spotkamy wiele roślin charakterystycznych dla terenów nadmorskich, jak sosnę kosówkę czy rokitnik.

            Choć może się to wydać dziwne, no wodach tego akwenu, idealnie nadającego się do uprawiania sportów i turystyki wodnej, nawet w sezonie można zobacz tylko nieliczne żaglówki czy motorówki. W przeciwieństwie do zatłoczonych jezior pomorskich, nad Zalewem Kamieńskim znajdziemy wiele zacisznych, odludnych miejsc z dzikimi plażami, gdzie można upajać się niezakłóconym odgłosem fal delikatnie obmywających brzegi.

            Oprócz wysokich brzegów i plaż, znajdują się tu liczne fragmenty niedużych, żywo zielonych łączek. Nie są to jednak typowe łąki. Ponieważ znajdują się pod wpływem wód zasolonych, rośnie na nich roślinność halofilna (słonolubna) z takimi rzadkimi roślinami, jak: sit Gerarda, sit morski, świbka morska, babka morska, mlecz błotny, mlecznik nadmorski, czy rzadki i chroniony storczyk – kruszczyk błotny. Na niemal każdej tej łące znajdziemy mnóstwo purpurowych kukułek – coraz rzadszych i także chronionych storczyków.

            Na roślinność nadbrzeżną składają się jednak głównie trzciny i oczerety. Żyje w nich całe mnóstwo ptaków – od małych, szarych trzcinniczków, trzciniaków i rokitniczek, po barwne wąsatki, krzyżówki i perkozy dwuczube. Zalew Kamieński był kiedyś królestwem perkoza. Jego charakterystyczne terkoczące odgłosy wydawane podczas walk i wabienia słychać było w każdym miejscu. Znajdowały się tu całe kolonie lęgowe liczące po kilkadziesiąt gniazd. W latach 80. gnieździło się tu aż 500-700 par tego ptaka, podczas gdy w 90. już tylko około 200, a współcześnie zapewne jeszcze mniej.

            Ale najliczniejszym ptakiem wodnym nad Zalewem jest łyska. Jej gniazda znajdowały się kiedyś wśród trzcin wzdłuż całego brzegu, nieraz 10 m jedno od drugiego. I choć dzisiaj jest jej nieporównywalnie mniej, nadal pozostaje typowym elementem krajobrazu.

            W południowo-wschodniej części znajduje się malownicza Zatoka Cicha, a bardziej na zachód Zatoka Madejska z małą wysepką - Gardzką Kępą, na której gnieżdżą się czaple siwe i kormorany. Zatoka Cicha to moje ulubione miejsce wypraw na ptaki. Jest tu zacisznie i spokojnie a ptaki można obserwować z porośniętego wielkimi żarnowcami wzgórza Wiatrówka. W porze lęgowej spotkamy tu wiele gatunków kaczek: oprócz pospolitych krzyżówek, także rzadsze krakwy, cyranki, cyraneczki, płaskonosy, czernice i głowienki. Latem natomiast dolatują pierzące się kaczory świstunów i gęsi gęgawy. Na niskich łączkach koło Połchowa gnieżdżą się rzadkie krwawodzioby i gęsi gęgawy. Podczas przelotów Zatoka Cicha kipi nieraz życiem ptaków wodnych. Oprócz tysięcy rozmaitych kaczek, spotkamy łabędzie krzykliwe, gęsi zbożowe i białoczelne, a nawet takie rzadkości, jak: bernikla białolica czy ślepowron. Co rusz przelatują stada mew śmieszek, pospolitych, srebrzystych i siodłatych, a nieraz rzadszych mew małych, rybitw rzecznych i czarnych. Na przyległych polach kukurydzianych żerują gęsi, gołębie, czajki, siewki złote i całe mnóstwo drobniejszych ptaków. Niezwykłość Zatoki Cichej polega na tym, że z jednego miejsca możemy tu obserwować nieraz 120 gatunków ptaków na raz!

            Ale spośród ptaków prawdziwym symbolem Zalewu Kamieńskiego jest ohar. To niezwykle piękna, duża, biała kaczka z połyskującą ciemnozieloną głową, karminowym dziobem i rdzawym pasem na piersi. Żyje przeważnie w parach, żerując na płytkich wodach wzdłuż kamienistych lub piaszczystych plaż oraz na zalanych łąkach z krótką trawą. Ciekawostką jest to, że ohary gnieżdżą się głównie w piaszczystych norach lisów, nieraz w stosach kamieni, stogach siana itp. O oharach lęgowych na Zalewie Kamieńskim wspominał już w 1928 r. legendarny niemiecki ornitolog – Paul Robien. Jest to ptak bardzo rzadki – w Polsce zaledwie 120-140 par, w tym 5-11 właśnie na Zalewie.

            Innym ciekawym miejscem są Łąki Chrząszczewskie przy północno-wschodnim brzegu wyspy. Znajduje się tu kolonia mew śmieszek, w której zobaczymy, oprócz perkozów dwuczubych, także zauszniki i perkozy rdzawoszyje. Na sąsiadujących łąkach możemy spotkać całą gamę krajowych siewkowców: czajki, kszyki, biegusy zmienne i małe, krwawodzioby, sieweczki, brodźce piskliwe i śniade, łęczaki, bataliony i kwokacze, a pośród nich barwne kaczory świstunów, rożeńców, płaskonosów i ohary. Widok takiego skupiska rozmaitych gatunków ptaków pośród naturalnych, zalewanych łąk, jest wbrew pozorom dużą rzadkością, bo w współcześnie ptaki błotne wolą żerować na terenach sztucznie stworzonych, np. na odstojnikach ścieków czy stawach rybnych.

            Lasów wokół Zalewu praktycznie brak. Zamiast nich spotkamy większe i mniejsze zadrzewienia, głównie podmokłe i bagniste olsy w których jest wyjątkowe bogactwo ptaków szponiastych, zwłaszcza myszołowów i kań rudych. Nierzadko znajdziemy pnie drzew oplątane ogromnymi bluszczami i wiciokrzewami pomorskimi. Całe mnóstwo jagodowych krzewów, zwłaszcza czarnych bzów i głogów, przyciąga w czasie przelotów rzesze ptactwa.

A trzeba pamiętać, że znajdujemy się prawie na samym wybrzeżu wzdłuż którego jesienią i wiosną trwają intensywne przeloty. Dlatego w porach tych okolica Zalewu tętni wręcz życiem. Na październikowym niebie trwa niemal nieustanny ruch. Lecą niezliczone stada gęsi, żurawie, gawrony i myszołowy. Nad wodami suną grupki przeróżnych gatunków krzykliwych mew, podrywają się ze świstem spłoszone przez bielika gągoły, czernice i głowienki. Nad polami i w zadrzewieniach roi się od zięb, sikorek, kosów, kwiczołów, dzwońców, skowronków i szpaków. Ornitolodzy przyjeżdżają tu chętnie obserwować przeloty, z dogodnych punktów widokowych wypatrując rzadkich gatunków. Słowem – raj dla miłośnika ptaków.

Dla mnie najbardziej interesująca w tych okolicach jest otwarta przestrzeń wypełniona ciszą. Czuje się odosobnienie tego miejsca, jakby stworzone było dla ludzi lubiących życie w spokoju i wśród piękna przyrody. Przyroda zdaje się tu harmonizować z cywilizacją człowieka. Nie ma tu, i miejmy nadzieję, że nie będzie, drapieżnych inwestycji w postaci wielkich portów, kolosalnych ośrodków turystycznych, ferm wiatrowych czy parków technologicznych. I z drugiej strony – przyroda jest otwarta, rozproszona, wszędzie interesująca, ale nie agresywnie dominująca.

Artur Staszewski

Zalew Kamieński znajduje się w rejestrze ostoi ptactwa rangi krajowej. Stwierdzono tu występowanie około 220 gatunków ptaków, w tym 130 gatunków lęgowych. Do najliczniejszych lęgowych ptaków wodnych należą: perkoz dwuczuby, krzyżówka i łyska. Ornitolodzy stwierdzili tu wiele rzadkości, takich jak: ślepowron, czapla biała, bernikla kanadyjska, podgorzałka, kobczyk, szablodziób, szczudłak, bekasik, dubelt, kraska, pliszka żałobna, drozd obrożny i czeczotka tundrowa. Podczas przelotów łączna liczebność ptaków wodnych może dochodzić do 10 000.

Kamień Pomorski.  Gród obronny i portowy znany już z IX-XI w, zbudowany z kamienia narzutowego. Pełnił funkcje strażnicze na wodnym szlaku handlowym rzeki Dziwny. Należał do zachodniopomorskiego plemienia Wolinian i był strażnicą Wolina. W 1120 r. został zdobyty przez Bolesława Krzywoustego, od którego pochodzi nazwa „Królewskiego Głazu” (3,5 m wysokości nad ziemią i 4 m szerokości). Obecnie malownicze miasteczko turystyczno-uzdrowiskowe z licznymi zabytkami, pięknymi parkami i skwerami, znane m.in. z leczenia borowiną.

Wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum – wijące się pnącze krzewiaste o wysokości do 6 m. W stanie dzikim występuje prawie wyłącznie na Pomorzu – w lasach liściastych, łęgach i olsach. Ma piękne, żółtawe, pachnące, duże kwiaty (do 5 cm) zebrane w bezlistne główki na krótkich szypułkach. Czerwone, mięsiste owoce są trujące. Roślina chroniona.